Kolektyw STUS
Dzienniczki Przyjaźni – celebrujemy różnorodność i budujemy mosty

Konflikt zbrojny w Ukrainie, który wybuchł w 2014 roku, miał znaczący wpływ na sytuację migracyjną w Polsce. Według danych GUS stanem na koniec 2019 r. mieszkało w Polsce ponad 2 miliony obcokrajowców, z czego ⅔, a więc ponad milion i trzysta tysięcy stanowili Ukraińcy, z których zdecydowana większość przyjechała do naszego kraju właśnie w wyniku następstw społeczno-ekonomicznych, będących skutkiem agresji rosyjskiej, a także ułatwienia migracji z Ukrainy do Polski, w rezultacie integracji europejskiej Ukrainy. Wojna w Ukrainie spowodowała ogromne przemieszczenie ludności, zarówno wewnątrz kraju, jak i poza jego granicami, a po rozpoczęciu przez Rosję w 2022 roku pełnowymiarowej inwazji sytuacja w Ukrainie znacznie się pogorszyła. Ma to także wielki wpływ na Polskę i nasze społeczeństwo, które zapewniając schronienie osobom uchodźczym, zmaga się jednocześnie z problemami natury ekonomicznej, humanitarnej oraz politycznej, co stwarza pewne zagrożenia, ale także wyzwania, w obszarze których należy pracować.

W przypadku Białorusi procesy migracyjne są związane z sytuacją polityczną po wyborach prezydenckich w 2020 roku, w tym przede wszystkim represjami wobec ludności cywilnej. Po 2020 r. wielu Białorusinów, którzy sprzeciwiali się sfałszowanym wyborom i żądali obalenia autorytarnego reżimu, musieli uciekać przed torturami i prześladowaniami do innych krajów.

Jednocześnie Białoruś stała się miejscem tranzytu dla migrantów oraz uchodźców, którzy próbowali dostać się do Unii Europejskiej, a granica z Polską stała się jednym z głównych szlaków migracyjnych. Ten szlak migracyjny powstały z inicjatywy reżimu Łukaszenki, miał na celu zdestabilizować sytuację polityczno-społeczną w Polsce dookoła tego zagadnienia, jednak mimo iż nie przyniosło to zamierzonych przez Mińsk rezultatów, to od tego momentu na granicy polsko-białoruskiej zaistniał inny kryzys, natury humanitarnej.

Sytuacja migrantów na granicy pozostaje tragiczna. Wielu z nich jest narażonych na warunki niehumanitarne i brak dostępu do podstawowych środków i pomocy. Wiemy już o dziesiątkach przypadków zgonów na granicy. Niestety reakcją państwa polskiego jest brak zaangażowania w pomoc ludziom, którzy utknęli pomiędzy dwoma państwami, i utrudnianie okazywania pomocy przez zaangażowanych obywateli, a nawet nieprzestrzeganie własnych przepisów prawa, jak nielegalne pushbacki. Takie działania mają także bezpośrednie przełożenie na nastroje społeczne.

Zauważyliśmy, że wielu mieszkańców Polski doświadcza lęku związanego z migracją grup osób o innej narodowości i kulturze, przy czym bardzo często wynika to z braku wiedzy na ten temat, nieznajomości obcokrajowców, a także z powodu stereotypów i narażeniu na dyskurs demonizujący przybyszów. Może to skutkować wrogim nastawieniem do migrantów i dehumanizacją. Dlatego głównym problemem, na którym się skupia kampania jest przeciwdziałanie szufladkowaniu (stereotypizacji, stygmatyzowaniu) osób uchodźczych i migrantów, które prowadzi do wykluczenia społecznego. 

Często w mediach, dyskusjach publicznych czy w świadomości społecznej te osoby są traktowane jak grupa homogeniczna i zredukowane do swojego statusu migracyjnego. To powoduje, że ich indywidualne historie, potrzeby, talenty i umiejętności są ignorowane. Skupienie się jedynie na narodowości czy statusie prawnym sprawia, że trudno zobaczyć w nich pełnoprawnych członków społeczeństwa, którzy mogą przyczynić się do rozwoju społeczności, w której zamieszkują. Jest to szczególnie istotne w kontekście wyzwań natury migracyjnych, które możemy obserwować w ostatnich latach. 

Diagnoza problemu ukazuje, że istnieje potrzeba zmiany spojrzenia społeczeństwa na migrację, aby widzieć w migrantach i uchodźcach nie tylko ich narodowość czy status prawny, ale przede wszystkim ich unikalne osobowości, doświadczenia i umiejętności. Wielu migrantów posiada wartościowe umiejętności, talenty i doświadczenia, które mogą przyczynić się do rozwoju lokalnych społeczności i gospodarki. Dlatego ważne jest promowanie otwartości, tolerancji i akceptacji wobec migrantów, aby mogli oni poczuć się mile widziani i docenieni.

Przebieg kampanii

W ramach Programu Generation Change stworzyliśmy projekt celebrujący przyjaźń i budowania więzi międzyludzkich. Przyjrzeliśmy się jako Kolektyw swoim celom, naszym metodom organizowania się i wartościom, które są nam bliskie i o które chcemy dbać. Po wewnętrznych dyskusjach i konsultacjach z kadrą programu uznaliśmy, że chcemy stworzyć projekt, który ma służyć integracji różnorodnych etnicznie warszawskich społeczności i promować różnorodność jako pozytywną zmianę społeczną. 

Zdecydowana większość Polaków i Polek — aż 96% — uważa, że każdemu człowiekowi bez względu na jego_jej miejsce pochodzenia, kolor skóry, czy wyznanie religijne należy zapewnić bezpieczeństwo w sytuacji zagrażającej życiu lub zdrowiu. Jednak jeśli chodzi o “migrantów”, tylko 48% uważa, że należy im pomóc. Co więcej, ⅓ Polaków_ek deklaruje, że nie przyjęliby migranta do swojego domu nawet w trakcie kolacji Wigilijnej. 

W przestrzeni publicznej osoby z doświadczeniem migracji są traktowane jak grupa homogeniczna i zredukowane do swojego statusu migracyjnego. To powoduje, że indywidualne historie, potrzeby, talenty i umiejętności są ignorowane. Skupienie się jedynie na narodowości czy statusie prawnym sprawia, że trudno zobaczyć w tych osobach pełnoprawnych członków społeczeństwa, którzy mogą przyczynić się do rozwoju społeczności, w której się znajdują. Jest to szczególnie istotne w kontekście wyzwań natury migracyjnych, które możemy obserwować w ostatnich latach. 

Postawiliśmy zaadresować ten problem poprzez komfortową integrację, wspólną zabawę i wzmacnianie więzi społecznych. Kluczowym elementem naszego projektu stał się Dzienniczek Przyjaźni: publikacja zawierająca kwestionariusze, które pomagają w poznaniu drugiej osoby. Zaprojektowałyśmy dzienniczek z ankietami w 4 językach: angielskim, polskim, białoruskim oraz ukraińskim. Każda ankieta zawiera 10 pytań, odpowiedzi na które pozwalają częściowo uchwycić osobowość osób, które je wypełniają (na tyle, na ile same na to pozwolą). Pytania skupiają się na indywidualnych doświadczeniach, kompetencjach i preferencjach osobistych, zamiast metryk i pytań o pochodzenie, minimalizując efekt “obcości”, “inności” innej osoby. Pomysł na Dzienniczki zaczerpnęliśmy z dzieciństwa: nawiązują one do pamiętników czy “złotych myśli” kiedyś popularne wśród dzieci w różnych krajach.

Dzięki funduszom Generation Change zakupiliśmy papier, farbę i otworzyliśmy mini-wydawnictwo: wydrukowaliśmy 150 dzienniczków przyjaźni, po 15 ankiet w każdym.

Po raz pierwszy zaprezentowaliśmy dzienniczki w Warszawskim Obserwatorium Kultury podczas wernisażu wystawy “We Are Too Young For This Shit” o przyjaźni, okresie dorastania, uchodźstwie i życiu w Warszawie, stworzoną przez ukraińską młodzież. W ramach kampanii robiliśmy również sitodruk z dedykowanym wzorem “Personality over Nationality”.

Zaczęliśmy również dystrybuować dzienniczki w warszawskich lokalach, w których pojawiają się różnorodne społeczności: w białoruskim barze Karma, przestrzeni Free Belarus Center, w Świetlicy Krytyki Politycznej w Warszawie. Powstał również projekt strony internetowej (dostępny pod linkiem: https://www.figma.com/proto/BEAdu37UrksqykyyJhuuyT/Untitled?type=design&node-id=1-2&t=7SmXsg7K8E38uhLa-1&scaling=scale-down-width&page-id=0%3A1&mode=design ) Strona jest w trakcie powstania, ma informować o kampanii oraz możliwości nabycia dzienniczków przyjaźni, środki ze sprzedaży których zostaną przekazane na pomoc Ukrainie oraz dalszą produkcję. 

Traktujemy Dzienniczki Przyjaźni jako narzędzie do integracji i wzmacniania różnorodnych społeczności. Wierzymy, że wspólna zabawa i wymiana doświadczeń to najlepsza integracja. Wspierając i budując więzi między różnymi grupami społecznymi, dążymy do współtworzenia bardziej otwartego społeczeństwa, które docenia różnorodność i działa na rzecz wspólnego dobra. Chcemy także wyjaśniać potrzeby migrantów_ek, takie jak integracja, znalezienie pracy, miejsca zamieszkania czy możliwości rozwoju osobistego, jako potrzeby zwykłych ludzi: uzasadnione i zrozumiałe. Chcemy mobilizować społeczeństwo do aktywnego wsparcia procesu integracji poprzez bliższe poznanie osób o różnych — w tym migranckich — doświadczeniach.

Dodatkowo, w czasie trwania projektu Generation Change udało się nam przeprowadzić rewizję własnej komunikacji, owocem czego stała się nowa identyfikacja wizualna, spisana misja, cele i wartości dostępne publicznie. Dzięki projektowi poznaliśmy również inne kolektywy i osoby aktywistyczne, od których możemy nawzajem się uczyć i się wspierać. W czerwcu mieliśmy okazję, by połączyć siły ze Stowarzyszeniem Otwarty Sochaczew: gościnnie robiliśmy sitodruk ze wzorem “Personality over Nationality” w ramach Pikniku Równościowego w Sochaczewie. 

Nasza kampania to zachęta do rozmowy, spotkań międzykulturowych, dzielenia się doświadczeniami i budowania relacji. Chcemy rozwijać ten pomysł dalej: planujemy m.in. dalszą dystrybucję dzienniczka w lokalach warszawskich, publikację strony internetowej, piknik integracyjny z wykorzystaniem dzienniczka oraz dyskusję o migracji, obcości i integracji. Widzimy potencjał Dzienniczka również w warsztatach i grach integracyjnych.